Ответы

⁣1. Һүҙҙең лексик мәғәнәһе –

⁣2. Түбәндәге һүҙҙәрҙә ниндәй тел күренеше күҙәтелә?

Эшләпә, арыш, эҫкерт, өҫтәл

⁣3. “Башлы-күҙле булыу” фразеологизмы ниндәй мәғәнә аңлата?

⁣4. Шиғырҙа билдәләнгән һүҙҙәр ниндәй тел күренешен белдерә?

Мөхәббәт ул — әйтерһең дә, утлы йәшен,
Һанап, һорап тормай һис бер кемдең йәшен,
Һүнмәҫ ялҡын менән ялмай ҡартын- йәшен,
«Көйҙөрөр», — тип ҡурҡһаң әгәр, ҡас һин — йәшен,
Тик аҙаҡтан ҡоя күрмә күҙең йәшен!
Мөхәббәт ул — әйтерһең дә, утлы йәшен…

⁣5. Хатаһыҙ яҙылған юлды күрһәтегеҙ:

⁣6. Нығынған һүҙбәйләнеш булған һөйләмде табырға:

⁣7. Аҫтына һыҙылған һүҙ ниндәй һөйләм киҫәге булып килә? Ләйләгә сәскә бирҙеләр.

⁣8. «Көҙ. Урман. Ергә ҡойолған япраҡтар» тигән һөйләмдең төрөн билдәләргә:

⁣9. Һөйкәлеш, зат, заман, йүнәлеш – ниндәй һүҙ төркөмөнөң морфологик категориялары

⁣10. Ҡайһы юлда ялғау дөрөҫ яҙылмаған?

⁣11. Түбәндәге һүҙҙәр төркөмөнән күп мәғәнәгә эйә булғанын билдәләгеҙ:

⁣12. 1929 йылда баҫылып сыҡҡан латиницаға нигеҙләнгән тәүге башҡорт “Әлифба”һының авторы кем?

⁣13. Бирелгән һөйләмдә билдәләнгән һүҙ ниндәй төркөмгә ҡарай?

Ғилемлек – даръялыр,
Ҙур рыялыҡ булмаһа;
Аҡыллы әҙәм – олуғтыр,
Асыуы артыҡ булмаһа...(М. Аҡмулла)

⁣14. «Ер үҙенә һөйөү менән ҡарағандарҙы, үҙен аңлағандарҙы ғына ярата». Аҫтына һыҙылған исемләшкән ҡылымдарҙың төркөмсәһен билдәләргә:

⁣15. Ярҙамсы һүҙ төркөмдәрен билдәләгеҙ

⁣16. Телдәрҙең үҫеш тарихының дәүерҙәрен билдәләргә:

⁣17. Ҡайһы һөйләмдә сифат исем урынында килгән?

⁣18. 1950 йылда донъя күргән "Башҡорт теленең грамматикаһы" тигән фундаменталь ғилми хеҙмәт авторы

⁣19. «Башҡорт теленең фонетикаһы», «Урал-алтай телдәренең сағыштырма грамматикаһы», «Башҡорт әҙәби теленең дөрөҫ әйтелеше» һәм башҡа бик күп ғилми хеҙмәттәр, «Туғандар һәм таныштар» романының авторы

⁣20. Башҡорт ойконимдарын монографик планда өйрәнеүсе ғалимә

⁣21. «Башҡорт диалекттары әҙәби телгә ҡарата мөнәсәбәттә» тигән монография авторы, «фән Робинзоны», ХХ быуаттың 50-се йылдар башынан уҡ башҡорт тел ғилеменә көнбайыш диалект күренештәрен индереү яғында булған телсе-ғалим

⁣22. Ябай һөйләмде билдәләргә

⁣23. Билдәләү алмашы булған һөйләмде күрһәтегеҙ

⁣24. Берәй предметтың йәки заттың эшен, хәлен, торошон һәм хәрәкәтен процесс булараҡ белдергән һүҙ төркөмөн күрһәтегеҙ

⁣25. Бүлем һандары булған һөйләмде билдәләгеҙ

⁣26. Батырша восстаниеһы тураһындағы романдың авторын һәм исемен күрһәтегеҙ

⁣27. Кисенбикә Байрасова тураһында әҫәр яҙған авторҙарҙы күрһәтегеҙ

⁣28. «Әҙәм балалары әсәйҙән яртышар ғына булып тыуа...“Эй, бахырҡайым, – тим, үҙ яртыңды табырһыңмы икән? Тапһаң ғына ярар ине», – тимен. Табышмаһалар, күктәге бихисап йондоҙҙар кеүек емелдәшеп, ғүмер буйы бер-береһен эҙләп йөрөр инде бисара бәндәләр. Уларҙы ҡушырға, күрәһең, Хоҙайҙың да ҡөҙрәтенән килмәйҙер. Ҡөҙрәтенән килһә, йыһан буйлап аҙашып йөрөгәндәр шул ҡәҙәр күп булмаҫ ине. Һәр кешенең үҙ хәҡиҡәте була, әммә бөтә әҙәм өсөн уртаҡ, һәр кемдең ғүмерлек таянысы булған, бөтә хәтәрҙәрҙән һаҡлай торған тағы бер хәҡиҡәт бар. Ул хәҡиҡәттең исеме – мөхәббәт».

Ошо һүҙҙәрҙе М. Кәримдең ниндәй әҫәрендә ҡайһы герой әйтә?

⁣29. А.С. Пушкиндың әкиәттәрен башҡортсаға тәржемә итеп, «Ҡыҙыл ҡанат, алтын суҡышлы ҡош» китабын сығарған әҙибә

⁣30.

Бер күреүҙән ғашиҡ булғаным бар,
Телдән ҡалғаным бар минең дә.
Яҙмышым шул,
Бәхетем шул, тиеп,
Көндәй күргәнем бар миңен дә…

Тик һуңынан өмөт юҡҡа сыға,
Тулҡыныуҙан тына йөрәгең
Күләүектә лә бит
Тәүҙә шулай
Диңгеҙ тәрәнлеген күрәһең

Был шиғырҙың авторы кем?

⁣31. «Туған тел – ата-әсәләребеҙҙең беҙгә иң ғәзиз бүләге. Туған тел – халҡыбыҙҙың беҙгә аманат иткән теләге. Туған тел – ул илебеҙҙең ил-йорт терәге». Ғ. Хөсәйеновтың «Тере тарих» парсаһында ниндәй стилистик фигура ҡулланылған?

⁣32. Октябрь революцияһы осоронда башҡорт музыкаһын һәм йырҙарын өйрәнгән белгес?

⁣33. Һабрау йырау ҡайһы ҡобайыр геройы?

⁣34. Муйыны – дуға, арҡаһы – эйәр. Был йомаҡ ниндәй төркөмгә ҡарай?

⁣35. «Алдар менән Зөһрә» эпосын кем рус теленә тәржемә иткән?

⁣36. «Шәйхзада Бабич. Тормошо һәм ижады» монографияһының авторы кем?

⁣37. «Был йәйләү бик иҫке замандарҙан бирле маҡталып килгән бай йәйләүҙәрҙең береһе. Элек бында Айҙаҡай ауылының бөтә халҡы сығып йәйләй торған булған. Хәҙер инде, ярлы башҡорттар үҙ ерҙәрен мәңгегә һата башлаған замандан алып, ер Ныязғол бай ҡулына инеп бөткән дә, шулар эсендә Баланлы йәйләүе лә уға күскән». Был өҙөк ниндәй әҫәрҙән?

⁣38.

Ҡатын-ҡыҙҙы, ир-атты,
Айырмаҫтан йәш-ҡартты,
Ҡул-аяғын бәйләтеп,
Арыуҙарын һайлатып,
Йыл да бер ҡат йыйҙыра,
Һарайына алдыра;
Ҡыҙы һайлай егетен,
Үҙе һайлай ҡыҙ-ҡырҡын

«Урал батыр» эпосынан был өҙөктә ниндәй илдәге ваҡиғалар тураһында һүҙ бара?

⁣39. Бөйөк Ватан һуғышында ҡатнашҡан шағир һәм яҙыусыларҙы атағыҙ.

⁣40. Башҡорт урмандары яҙмышын, тәбиғәтте һаҡлау мәсьәләләрен үҙенең төп ижади темаһы итеп билдәләүсе Башҡортостандың халыҡ яҙыусыһын атағыҙ

⁣41.

Ҡатындар «ҡамасау» тип асыуланды,
Аңғармаҫтан Йософ күҙҙәренә салынды,
Күреп, барыһы ла телһеҙ ҡалды,
Әфлисун тип, бармаҡтарын киҫер имде.

Йософҡа бағып улар сихырланды,
Һиҙмәйенсә һаман бармағын тураны,
Ҡулдарының киҫелгәнен дә тойманы,–
Барса ҡатындар ҙа хайран булған имде.

Урал-Волга буйында киң таралған, Болғар осоронан беҙҙең көндәргәсә һаҡланып килгән әҫәрҙән алынған был өҙөктөң авторы кем?

⁣42.

Һауларҙа осҡан ағуна,
Ҡанаттары талып ҡағына.
Мин киткәнгә илап ҡайғырмағыҙ,
Батыр ирҙәр тыуыр тағы ла

Был юлдарҙың авторы кем?

⁣43. З. Биишеваның Юлдаш менән Ҡыҙырас исемле малайҙарҙың ғәҙәти тормошта үҙ-үҙҙәрен тотоуҙарын, уларҙың характерҙарын асыуға ҡоролған әҫәре

⁣44. «Әкиәттә хәҡиҡәт» хеҙмәтенең авторы кем?

⁣45. Ҡаты, ауыр, киҫкен һүҙҙәрҙе, дорфа йәки оятһыҙ мәғәнәләрҙе йомшартып икенсе һүҙҙәр, фразалар менән кинәйәле аңлау, аңлатыу сараһы нисек атала?

⁣46. «Әҙип һәм ғалимдары булмаған ҡәүем – бәхетһеҙ, мәшһүр әҙәмдәре булмаған халыҡ – яҡлаусыһыҙ, әҙәбиәте булмаған – рухһыҙ». Был һүҙҙәрҙең авторы кем?

⁣47. Мөхәмәтсәлим Өмөтбаевтың тормошон һәм ижадын өйрәнеүсе ғалим

⁣48.

Яндырылған ауылдарҙың һағышы беҙ －
Йәнебеҙҙе көлдән эҙләп табышығыҙ!
Беҙҙең алда таҙа булһын намыҫығыҙ:
«Беҙ бөтмәнек!
Мин － башҡорт тип танышығыҙ!»

Был юлдарҙың авторы кем?'

⁣49. Индриль, Новиков, Байғужа, Булат кемдең ниндәй әҫәренең геройҙары?

⁣50. «Һуҡырҙың теләгәне - ике күҙ. Ике күҙленең теләгәне матур йөҙ. Күҙҙең нәфселеһе - күҙ зинаһы. Зина - гөнаһ, боҙоҡлоҡ бинаһы». Ғ.Хөсәйеновтың был парсаһында ниндәй рифма ҡулланылған?

1. 1958 йылда баҫылып сыҡҡан «Башҡорт диалекттары һәм уларҙың тарихына ҡыҫҡаса инеш» исемле күләме мәҡәләнең авторы кем:

2. Н.Х. Мәҡсүтова һәм Н.Х. Ишбулатов мөхәррирлегендә әҙерләнгән «Башҡорт һөйләштәре һүҙлеге»нең I томы нисәнсе йылда баҫылып сыға?

3. «Башҡорт һөйләштәре һүҙлеге»нең I томы ниндәй диалект һүҙҙәрен берләштерә:

4. Төньяҡ-көнбайыш диалектында «апа» һүҙе ниндәй мәғәнәлә ҡулланыла?

5. Көнсығыш диалектында «апа» һүҙе ниндәй мәғәнәлә ҡулланыла?

6. Эйек-һаҡмар һөйләшендә «бабай», «бауай», «быуай» тип кемгә өндәшәләр?

7. Белорет, Салауат, Балаҡатай, Мәсетле, Ҡыйғы, Дыуан райондарында йәшәгән башҡорттарҙың һөйләү теле ниндәй диалектҡа ҡарай?

8. Дим һөйләшендә «сәпсек» тип ниндәй ҡошто атайҙар?

9. Ҡариҙел һөйләшендә «сүмес» ниндәй мәғәнәлә ҡулланыла?

10. Эйек-һаҡмар һөйләшендә «сүмес» ниндәй мәғәнәлә ҡулланыла?

11. «Сыр һөйләп ултырғанда ул әңгәмә һөйләне». Был һөйләмдә «сыр» ниндәй мәғәнә йөрөтә?

12. Ҡыҙыл һөйләшендә «сырылдаҡ» һүҙе нимә аңлата?

13. Урта урал һөйләшендә «быжыҡ» һүҙе ниндәй мәғәнә белдерә?

14. Дим һөйләшендә «гөмбә» һүҙе ниндәй мәғәнә белдерә?

15. Дим һөйләшендә «динсеҙ» һүҙе ниндәй мәғәнә белдерә?

16. Эйек-һаҡмар һөйләшендә «донйа», «дөнйа» һүҙҙәре ниндәй мәғәнә белдерә?

17. Мейәс һөйләшендә «дәхи» диалект һүҙе нимә аңлата?

18. Белорет районы Асы ауылы һөйләшсәһендә «тупар» һүҙе нимә аңлата:

19. Салауат районында «тәгәс» һүҙен ниндәй мәғәнәлә ҡуланылар?

20. Төньяҡ-көнсығыш диалектында «жәйкә», «жәйпәк» һүҙҙәре нимәне аңлата?

21. «Йоҡ, барам». Әй һөйләшендә «йоҡ» һүҙе ниндәй мәғәнә белдерә?

22. Әҙәби телдәге «картуф»һүҙенә әй һөйләшендәге ниндәй лексик диалектизм тура килә?

23. Әҙәби телдәге «картуф»һүҙенә ҡариҙел һөйләшендәге ниндәй лексик диалектизм тура килә?

24. Әҙәби телдәге «картуф» һүҙе эйек-һаҡмар һөйләшендә ниндәй лексик диалектизмы тура килә?

25. Урта һөйләш таралған территория:

26. XX быуаттың 20-30-cы йылдарында «ҡыуаҡан» термины менән ниндәй диалектты атағандар?

27. XX быуаттың 20-30-cы йылдарында «юрматы» термины менән ниндәй диалектты атағандар?

28. Башҡорт һөйләштәрен ырыу-ҡәбилә атамалары менән исемләргә тәҡдим иткән ғалим?

29. Профессор Н. Дмитриев ҡайһы диалект вәкилдәрен «таҙа башҡорт телендә һөйләшкән» тип атаған?

30. Профессор Н. Дмитриев «таҙа башкорт теле» термины аҫытында нимәне аңлата?

31. Революцияға тиклем башҡорт диалектологияһына нигеҙ һалыусы, тип Ж. Кейекбаев кемде атаған?

32. А.Г. Бессонов “Букварь для башкир” китабында өс дилектты күрһәтә: «С.Б.», «Ю.Б.», «К.Б.» тип курһәтә. Улар нимәне аңлата?

33. “ Ҫыу буйында ҫуған сәстем, ҫыулар ҫибеп үҫтерҙем” һөйләме ниндәй һөйләшкә ҡарай?

34. “Анта мынта йөрөгәнтә, балта, бысаҡ ҡулымта” һөйләме ниндәй һөйләшкә ҡарай?

35. Әй һөйләшендә «таҙа» һүҙе ниндәй мәғәнә белдерә?

36. Арғаяш һөйләшендә «таҙа» һүҙе ниндәй мәғәнә белдерә?

37. Дим һөйләшендә “көрән” һүҙе ниндәй мәғәнә белдерә?

38. Өршәк һөйләшендә “һоро” һүҙе ниндәй мәғәнә белдерә?

39. Егән һөйләшендә “һоро” һүҙе ниндәй мәғәнә белдерә?

40. Егән һөйләшендә “көрән” һүҙе ниндәй мәғәнә белдерә?

41. Әй һөйләшендә “зәһәр” һүҙе ниндәй мәғәнә белдерә?

42. Һаҡмар һөйләшендә “зәһәр” һүҙе ниндәй мәғәнә белдерә?

43. Ғәйнә һөйләшендә “зәһәр” һүҙе ниндәй мәғәнә белдерә?

44. Урта урал һөйләшендә “зәһәр” һүҙе ниндәй мәғәнә белдерә?

45. Мейәс һөйләшендә “тартма” һүҙе ниндәй мәғәнә белдерә?

46. Әҙәби телдәге “алҡа” һүҙе ғәйнә һөйләшендә ниндәй һүҙ менән йөрөтәлә?

47. Әҙәби телдәге “алҡа” һүҙе әй һөйләшендә ниндәй һүҙ менән йөрөтәлә?

48. Мейәс һөйләшендә “ултырыу” һүҙе ниндәй мәғәнә белдерә?

49. Төньяҡ-көнбайыш диалектында «атау» һүҙ нимәне аңлата:

50. Ғәйнә һөйләшендә “әкәй” һүҙе ниндәй мәғәнә белдерә?